Wywiadówka to nowy etap w Nurkologu. Od dłuższego czasu miałem w głowie cały nowy wątek wywiadów z ciekawymi i ważnymi osobami z naszego świata nurkowego. Mam nadzieję, że pomysł znajdzie zainteresowanie w waszym gronie i będę mógł kontynuować serię. Niestety, ale wszystko na to wskazuje, że w tym roku tylko w ten sposób będę w stanie przedstawić wam fantastycznych gości, zamiast na Nurkowym Festiwalu Mocy. Festiwal 2020, jeżeli w ogóle będzie mieć miejsce, będzie raczej małą, towarzyską imprezą w grudniu, bez gości specjalnych. Na osłodę więc pierwszy gość Wywiadówki – Tomasz Stachura.

Zapraszam do lektury.

Kuba Cieślak

Część I.

Sierpień 2020

Pomysł na wywiad miałem już kilka lat temu, kiedy jechałem na bodajże drugi mój Baltictech w życiu. Na pierwsze gdyńskie konferencje jeździłem w ramach obowiązków zawodowych, w roli wystawcy. Na drugiej edycji miałem już mocny plan by wymknąć się na kilka interesujących prelekcji i chodził mi też pomysł po głowie by wykorzystać okazję i na Nurkologa przygotować relację oraz wywiady z ciekawymi uczestnikami. W planach był też wywiad na temat Orła. Ostatecznie brakło śmiałości, czasu i dobrego planu. Sprawę odłożyłem do szuflady, ale temat we mnie tkwił i pracował niczym lawa buzująca w wulkanie i czekająca na moment erupcji. Wulkan w końcu się zbudził, czas na erupcję, napisałem do Tomka przygotowując się co najwyżej na uprzejmą odmowę i zasłonięcie się obowiązkami zawodowymi. By zminimalizować szansę na odmowę, przygotowałem listę pytań do przedstawienia i postawiłem na sto procent szczerości – jestem psychofanem poszukiwań Orła i chciałbym pogadać właśnie na ten temat.

Tomek dość szybko odpisał, że wprawdzie jest na urlopie, ale niebawem go kończy i chętnie udzieli mi wywiadu. Umówiliśmy się, że podeślę mu pytania i jak tylko wróci z urlopu, ustalimy termin. Zawsze wisiała na de mną wizja, że po powrocie rzuci się w wir obowiązków i temat będzie odkładany, ale znowu miłe zaskoczenie – w ustalonym terminie połączyliśmy się za pomocą internetowej aplikacji do konferencji i rozpoczęliśmy rozmowę o nurkowaniu, wrakach, Santi, Avatarze, książce „Droga Śmierci” i o Orle. Ja w zaciszu swojego domu, Tomek w biurze. Słuchałem opowieści nie potrafiąc zmazać głupawego uśmiechu ze swojej twarzy, gdyż właśnie realizowało się kolejne z moich marzeń. Mogłem pogadać na swój ulubiony temat z gościem, który ma niebywałe szczęście mieszkać w Gdyni, czyli na wraki wyskakuje tak jak my do sklepu po banany, do tego zjadł zęby na bałtyckich wrakach i spokojnie może uważać się za znawcę tematu.

Tomek robi też fantastyczne zdjęcia podwodne i nie jest to byle amatorska robota, bo jedna praca Tomka tak spodobała się Szwedom, że zaprosili go do wykonania dokumentacji fotograficznej zatopionego w XVI wieku galeonu „Mars”. Mozaika ułożona z tych zdjęć znalazła się na okładce kilku językowych wersji magazynu „National Geographic”. Żeby tego mało było Tomek jest założycielem firmy Santi produkującej suche skafandry. Santi to marka premium znana i wybierana na całym świecie. Do tego są gdyńskie konferencje „Baltictech” i działalność grupy Baltictech szukającej nowych wraków i pracującej na rzecz udostępnienia wraków nurkom. Na koniec wypada wspomnieć o napisaniu książki „Droga Śmierci” o statkach zatopionych w trakcie operacji Hannibal: przerzutu niemieckich cywili i żołnierzy wycofujących się przed naporem Armii Czerwonej w trakcie II Wojny Światowej.

Myślę, że większość ludzi zna cię dość dobrze, ale warto wspomnieć z kronikarskiego obowiązku: gdyński nurek, entuzjasta nurkowań wrakowych, fotograf z zamiłowania, ale też to chyba już przestało być takim amatorskim fotografowaniem, bo już miałeś kilka poważnych projektów, co zakończyło się spektakularnym sukcesem, twoim zdjęciem na okładce National Geographic. Jeszcze postanowiłeś zająć się produkcją suchych skafandrów dla nurków, które z jakiegoś powodu odniosły niemały sukces a Santi stało się marką międzynarodową. Dodatkowo warto wspomnieć, że w ramach działalności grupy Baltictech organizujecie co dwa lata fantastyczną konferencję dla nurków, na którą przyjeżdżają sławy z całego świata. Czy to się wszystko zgadza, czy chciałbyś coś dodać?

Tak, tak, jak na razie nie ma żadnej pomyłki (śmiech).

Ok. Dobrze. Wygląda na to, że nurkowanie to jest esencja twojego życia?

Tak. Ja bym jeszcze dodał coś, co dla mnie z wiekiem jest coraz bardziej ważne. Poza tym, że mam to hobby, że nurkuję i że jest Santi, które zatrudnia w tej chwili ponad sto osób i ma już trzydzieści jeden lat, to ja jeszcze mam normalną rodzinę. To jest dość rzadka rzecz. Jak znam nurków eksploratorów, czy innych, którzy łączą hobby z biznesem, to często są to ludzie, którzy nie mają czasu na rodzinę, delikatnie mówiąc.

Ja jestem dumny, bo mam rodzinę, bo mam dwójkę dzieci, mam wnuczkę i w tym wszystkim mam tą samą żonę od zawsze. (śmiech) I to jest ważne, o tym się nie mówi. Jak to kiedyś ktoś ładnie powiedział, że za każdym sukcesem mężczyzny stoi mądra kobieta, choć często niewidoczna. Ja jestem tego przykładem. Rodzina mnie mocno wspiera. Rzadko się o tym mówi, ja też często o tym nie mówię, ale jeżeli miałbym coś właśnie dodać, to jest to, bo coraz bardziej to doceniam, że mam normalną rodzinę i tą samą żonę od zawsze.

Fantastycznie. Wygląda na to, że nurkowanie jest esencją twojego życia. A dopada cię czasem taka myśl, żeby rzucić to wszystko w diabły: tą branżę nurkową, to nurkowanie, wyjechać w Bieszczady?

Nie, nie, właśnie to jest właśnie plus prowadzenia biznesu połączonego z hobby. Jak robisz to, co kochasz to po pierwsze nie masz problemu, żeby w poniedziałek rano wstać do pracy, a po drugie – jesteś autentyczny. W biznesie, żeby osiągnąć sukces, trzeba być autentycznym. Jeżeli robisz biznes tylko dla kasy to oczywiście, częściowo on się udaje, ale ludzie to widzą. Jeżeli ktoś mnie pyta, dlaczego Santi stało się taką marką, jaką się stało, że jesteśmy w skafandrach numerem jeden na świecie, że w ogrzewaniu jesteśmy numerem jeden, to głównym powodem jest to, że jesteśmy autentyczni. Nie wciskamy ciemnoty. Ja nurkuję czterdzieści lat – liczba w zasadzie astronomiczna – pierwszy patent otrzymałem w osiemdziesiątym pierwszym roku, a już przedtem nurkowałem troszeczkę, bez patentu, z butlą nurkową ze straży pożarnej. Moją największą pasją od zawsze było nurkowanie. Miałem też inne pasje, motocykle, narty i tak dalej, ale nurkowanie było tą pasją pierwszą i najważniejszą. A potem pasją stało się tworzenie sprzętu. To jest też drugi rodzaj radości z tego. Ja czasami na deko, kiedy mam dwie godziny wiszenia w toni, myślę sobie „ja pierdzielę, mam na sobie tylko pięć procent sprzętu, który nie został wymyślony przeze mnie, czy przez ludzi współpracujących z mną”. Wszystko, co mam na sobie, przeszło przez ręce moje lub ludzi, którzy ze mną pracują. To jest fajna rzecz, kiedy używasz sprzętu, który sam wymyśliłeś i on się sprawdza. A jeszcze okazuje się, że wielu ludzi na świecie korzysta z tego sprzętu. I jeśli ja go sprawdziłem i on działa to jest to prawdziwe. Kiedyś – teraz już mniej – duża część klientów to byli moi znajomi, przyjaciele, ludzie, których znałem i czułbym się totalnie niekomfortowo, gdybym sprzedał komuś skafander, ten ktoś by zmarzł, czy nie daj Boże, byłoby zagrożenie życia. Na pewno masz świadomość, że nurkowanie jest bardzo niebezpiecznym sportem. Niewiele się o tym mówi, ale statystycznie rzecz biorąc, jest to jeden z najniebezpieczniejszych sportów świata. My jako Santi mocno przeżywamy chwile, kiedy ludzie w naszym sprzęcie ulegają wypadkom. Miałem kilka takich telefonów, od na przykład żony faceta, który ledwo uszedł z życiem z sytuacji podczas nurkowania, bo na przykład jakiś sprzęt nawalił. Jest to więc ogromna odpowiedzialność.

Do tej odpowiedzialności jeszcze wrócimy, ale teraz zajmijmy się tobą. Jesteś nurkiem wrakowym, fotografem, poszukiwaczem, ale sam powiedziałeś, że ta przygoda trwa już czterdzieści lat. To jaki był ten nurek początkujący, Tomasz Stachura, na początku swojej przygody nurkowej. Czy zaczynałeś w ogóle swoją przygodę tu w Polsce, czy za granicą, jak to w ogóle wyglądało?

Przede wszystkim nie pamiętam takiej chwili przełomu w swoim życiorysie, nurkowanie w zasadzie było od początku we mnie od zawsze. Mogę snuć wizje, że było jakieś konkretne wydarzenie. Ale uczciwie powiem, że nie ma takiego momentu przełomowego dla mnie, nurkowanie jest ze mną od zawsze. Mieszkam w Gdyni od szóstego roku życia, pamiętam jak z jakimiś prostymi płetwami i maską szedłem sam – miałem może dziesięć lat – szedłem sobie na plażę ponurkować. Wtedy były inne czasy. Teraz pewnie w TVNie by to opisali, że dziesięciolatek idzie sobie sam z płetwami ponurkować. Wtedy to było totalnie normalne. Byłem w czwartej klasie podstawówki, czułem się „dorosły”, mama nie robiła z tego żadnego problemu. Szedłem na plażę i na głębokości jakiegoś metra oglądałem sobie jakieś meduzy czy kraby, bo te występują w Bałtyku, o czym niewiele osób wie. To był taki moment mojego życia, że w zasadzie wszelkie wakacje spędzałem w wodzie wisząc na metrze głębokości, w litoralu, obserwując świat podwodny. Naturalne było, że coraz bardziej chciałem więcej sprzętu, potem, gdy miałem już czternaście lat, pojawiły się możliwości załatwienia sprzętu ze straży pożarnej – ratunkowy sprzęt szwedzkiej firmy AGA, który przerabialiśmy na sprzęt nurkowy i nurkowaliśmy z tym nie mając zielonego pojęcia jakie mogą być tego konsekwencje. Oczywiście wiedziałem, co to jest barotrauma i tak dalej. Swoją drogą w tamtych czasach była dość fajna literatura – ja mając te czternaście lat wszystkie możliwe książki na ten temat kupiłem, przeczytałem i sobie w tej wodzie radziłem. W wieku szesnastu lat poszedłem i zapisałem się do jacht klubu „Gryf”, gdzie była sekcja nurkowa i tam odbyłem szkolenie w suchym skafandrze, przeszedłem normalną drogę w Lidze Obrony Kraju. Przez parę lat potem prowadziliśmy obozy, przeszedłem starą szkołę, czyli uzyskanie pierwszych uprawnień zajęło mi rok – nie tydzień, jak teraz. W zimę chodziliśmy na basen, potem był trzytygodniowy obóz letni, gdzie rano wstawaliśmy i mieliśmy zaprawę – kraulem na drugą stronę jeziora i z powrotem. To było wtedy normalne. Nas to cieszyło, a nurkowania z tego było to może była godzina dziennie, a dużo było zajęć wokoło. Pływanie, pływanie na bezdechu, kiedyś każdy nurek pływał na bezdechu nagminnie, bo to była jedyna forma bezproblemowego uprawiania tego sportu. Ja do dziś uwielbiam pływać na bezdechu – daje to taką wolność i przywołuje wspomnienia dziecięcych nurkowań.

Trzymasz jakieś pamiątki, albo pielęgnujesz wspomnienia z pierwszych lat swojego nurkowania?

Nie, wiesz, staram się nigdy nie przywiązywać do przeszłości. Pamiątki to są takie kotwice, staram się żyć nie tyle przyszłością, przeszłością, co dniem teraźniejszym, a to jest nie byle sztuka (śmiech). Ale jak Santi zaczęło się rozwijać, przypomniałem sobie mój pierwszy kurs w osiemdziesiątym pierwszym. Odkopałem zdjęcia jak w takim skafandrze typu Foka z jachtklubem w Gdyni robimy pierwsze nurkowania. To są takie pamiątki. Nurkowanie było tak dla mnie ważne, że ja pamiętam niektóre nurkowania jakby to było wczoraj, te nurkowania sprzed czterdziestu lat, bo to wywoływało takie emocje.

A pamiętasz, jakie miałeś perspektywy na tą swoją przyszłość nurkową? Jak ty siebie widziałeś w przyszłości? Czy ty już wtedy miałeś wizję od początku, że chcesz by to było coś więcej niż hobby?

Pierwsze myśli w ogóle o biznesie pojawiły się w dwa tysiące pierwszym roku. Nurkowałem do tego czasu niezbyt systematycznie. A potem nagle „wybuchło” nurkowanie wrakowe. Andrzej Sala zaczął działać na Helu, pojawiły się pierwsze bazy nurkowe i wtedy zaczęły się te pierwsze wraki. I nagle jakby się otworzyło to nurkowanie. Zacząłem nurkować na Helu mając ten sprzęt, który miałem, czyli jakichś zagranicznych firm. W dwa tysiące pierwszym roku zorientowałem się, że ocieplacz, który mam na sobie, jest kiepski po prostu. A że miałem już od dziesięciu lat zakład odzieżowy, produkujący dobrej klasy odzież roboczą to po prostu uszyłem sobie pierwszy ocieplacz. Potem uszyłem dla kolegi, potem dla kolegi kolegi i ruszył biznes.

W dwa tysiące trzecim roku, kiedy zdałem sobie sprawę, że to może być biznes, z którego będę mógł żyć, to przyrzekłem sobie, że nigdy nie odwrócę proporcji – nie będę biznesmenem nurkowym, a nurkowanie odstawię na bok. Nie przestanę nurkować. Bo znam wielu kolegów, którzy weszli w biznes nurkowy i jak weszli w ten biznes głęboko to skończyli nurkować. Jak mają statek fantastyczny, ale nie są nurkami już. A przedtem byli bardzo aktywnymi nurkami. Ja sobie wtedy przyrzekłem, że tego błędu nie popełnię. Mało tego, ja sobie przyrzekłem wtedy, że Santi, jeśli będzie coraz większą firmą, to nigdy nie zatracimy tej duszy firmy koleżeńsko kumpelskiej. Czyli Santi jest taką firmą, do której możesz zadzwonić i powiedzieć: „słuchaj, rozpruła się kryza, zrób coś, bo j jutro muszę na rano mieć skafander gotowy”.

Z Santi nie wybiegaj, bo mam też oczywiście zestaw pytań odnośnie Santi przygotowanych. Ja cię chciałem spytać od tej strony, czy jako nie tylko człowiek z branży pewnie się też zastanawiasz jako nurek jaka jest najbliższa przyszłość tego nurkowania. Jaki kierunek rozwoju sprzętu, czego tak naprawdę my możemy się spodziewać, albo czego ty byś w ogóle oczekiwał, w którą stronę ten sprzęt i w ogóle samo nurkowanie pójdzie.

Wiesz, Kuba, to jest najciekawsze pytanie, bo to jest pytanie, które ja sam sobie zadaję, bo to jest chyba naturalne prowadząc firmę nurkową. Powiem ci, że kiedyś sobie siedzieliśmy w Dusseldorfie po targach na kolacji i siedzieli właściciele i przedstawiciele dużych marek nurkowych. Ja im dokładnie takie samo pytanie zadałem. Powiedziałem „panowie, siedzimy tu w takim fajnym gronie, każdy z nas jest prekursorem, każdy z nas już coś tam dokonał, odkrywał, więc jak widzicie nurkowanie za dziesięć, dwadzieścia lat?”. Powiem ci, nie było żadnej jednoznacznej odpowiedzi. To była bardzo fajna dyskusja, ponieważ mówiliśmy wtedy w zasadzie tak: obieg otwarty został wymyślony, jak wiesz, przez Jacuqesa Cousteau i Gagnana w – strzelam teraz – czterdziestym trzecim roku i do dzisiaj, poza jakimiś kosmetycznymi zmianami on dalej tak samo działa. Mamy automat dwustopniowy, jednostopniowy i to wszystko. Rebreather został wymyślony ponad sto lat temu i poza wielkimi zmianami w elektronice to jego idea jest tak jakby taka sama. Skafander, mimo, że chciałbym, żeby był bardzo mocno zmieniony, to dalej wygląda tak jak sto lat temu. Oczywiście jest inny materiał, zamki inne i tak dalej. Płetwy, maska, to jest wszystko to samo. Jaques Cousteau, który był wielkim wizjonerem, pamiętasz, że on po wymyśleniu otwartego obiegu chciał doprowadzić do tego, że ludzie będą oddychać z zalanymi wodą płucami. Prowadził ku temu pewne eksperymenty. To był facet, który naprawdę chciał zrewolucjonizować nurkowanie. Tak był z resztą odbierany. A my jesteśmy w takiej branży, gdzie w zasadzie od wielu, wielu lat używamy bardzo podobnej technologii do tego, co wymyślił Cousteau. Dekompresja jest taka sama jak kiedyś. Nie zrobiliśmy nic w branży nurkowej, co przyspieszyłoby dekompresję. Możemy lepiej ją obliczyć, ale nie przyspieszamy nic. Jedyne rzeczy, jedyne gałęzie biznesu, jakie poszły mocno do przodu, to jest: aparaty fotograficzne, obudowy, skutery i komputery. A wszystko inne, łącznie ze skafandrami,  czym może nie powinienem się za bardzo chwalić, jakby jest tak jak kilkadziesiąt lat temu. One może są ładniejsze, wygodniejsze, mniej zawodne, ale idea funkcjonowania jest taka sama. Więc marzy mi się zrobienie takiego sprzętu, który pozwoli zejść na sto metrów i potem po półgodzinie wyjść bez dekompresji.

Powiem ci, co jest powodem, że ta nasza dziedzina się nie rozwinęła. Powód jest bardzo prosty. Firmy, które do lat osiemdziesiątych używały nurków do pracy, miały na to pieniądze, żeby inwestować w rozwój nauki. Te firmy poszły w rozwój R.O.V.ów czyli robotów podwodnych. W to idzie olbrzymia kasa. Dla firmy, która robi prace podwodne na trzystu metrach, lepiej jest zainwestować milion dolarów w robota podwodnego, rozwijać go, bo nawet jeśli on ulegnie zniszczeniu, to nie wiąże się z tym czynnik śmierci ludzkiej. To powoduje, że rozwój nurkowania głębinowego w zasadzie się zatrzymał, bo żadna prywatna firma nie wyłoży gigantycznych pieniędzy na badania. W tej chwili wielkie pieniądze idą w skutery, bo to jest potrzebne żołnierzowi, ale nie wiem czy wiesz, że żołnierze są szkoleni w większości do pracy na głębokości do dwudziestu metrów. Więc dla nich problem dekompresji czy PPO po prostu nie istnieje, bo dalej, na dobrą sprawę dobrze wyszkolony człowiek może nawet tlenem do dwudziestu metrów oddychać.

To powoduje, że rozwój nurkowania spoczął na barkach takich firm jak nasza, a to jest wielka odpowiedzialność. Firmy z branży rekreacyjnej nie rozwijają nurkowania, one jakby adaptują się do potrzeb rynku, czyli zmieniają kolor płetw, kolor masek, jakieś kroje pianek, żeby dziewczyny ładniej wyglądały i tak dalej, i tak dalej. Ale te firmy nie inwestują gigantycznych pieniędzy w rozwój branży. Mogę ci nawet powiedzieć, rozmawiałem z firmą bardzo zaangażowaną w produkcję komputerów nurkowych i zadałem im pytanie „dlaczego nie zasypaliście rynku oledami” a oni mi powiedzieli „Tomek, my mamy parki maszynowe, które już dawno się spłaciły. Te parki maszynowe produkują już te komputery nurkowe niemal za darmo. Rynek jeszcze nie potrzebuje oledów, więc po co wprowadzać oledy, skoro my jeszcze możemy przez najbliższe dwa lata zarobić kupę pieniędzy na starego typu komputerach.”

Tak myśli biznes nurkowy, nie? Gdyby to nie był biznes tylko wiesz jakby pasja, to by te komputery były już bardzo mocno posunięte do przodu. Wielkie firmy, które mają rady nadzorcze i udziałowców, na koniec roku muszą mieć zyski, więc dla nich lepiej jeszcze tłuc dwa lata, trzy lata nie pierwszej świeżości komputery tylko po to by jeszcze wyciągnąć więcej kasy z tego biznesu. Małe firmy, które żywią się pasją i cieszą się z tego, robią innowacje, ale małe firmy nie mają budżetów, nie mają takich możliwości. My jako jedna z niewielu firm inwestowaliśmy w rozwój ogrzewania, robiliśmy testy na miarę naszych możliwości. Mieliśmy taki okres w roku dwa tysiące trzynastym, gdzie nie sprzedawaliśmy ogrzewania, bo mieliśmy, brzydko mówiąc, wpadkę. Zatrzymaliśmy sprzedaż ogrzewania, przez pół roku chłopacy pracowali tylko i wyłącznie nad wymyśleniem bezawaryjnego ogrzewania. I to był chyba pierwszy raz w historii mojej firmy, kiedy robiliśmy taki development – w miarę taki profesjonalny i dzięki temu powstało ogrzewanie, które służy do dzisiaj i jest bezawaryjne, ale ja wiem, jakie to były koszty. Firma takiego typu jak Santi musi cały czas obrotować i mieć dochody. Nie mamy pieniędzy na badania. A wyobraź sobie co by było, gdybyśmy mogli zrobić w pełni oddychający materiał dla skafandrów suchych. Teoretycznie jest to możliwe tylko trzeba w to zaangażować uniwersytet, politechnikę, która by chciała to robić, producenta materiałów. Brzydko mówiąc nikomu na tym nie zależy, bo za nurkowaniem rekreacyjnym nie stoi taka wielka kasa jak za nurkowaniem komercyjnym czy militarnym.

Wspominałeś we wcześniejszych wywiadach, że przy tych wrakach masz bardzo ograniczony czas nurkowania dekompresyjnego. Ja nurkując rekreacyjnie na wrakach do czterdziestu metrów też jestem strasznie ograniczony czasowo. Myślisz, że coś się wydarzy w najbliższych latach w technologii, co pozwoli nam wydłużyć czas nurkowań?

Kosmetycznie tak. Komputery będą coraz lepsze. W tej chwili liczymy dekompresję opierając się na tak zwanym statystycznym nurku. Są osoby, które mają predyspozycje do szybszych dekompresji, więc prawdopodobnie nastąpi rozwój komputerów bardzo spersonalizowanych. To tyle teorii. Jednak w praktyce wyobraź sobie, że jest zespół trzyosobowy i jednemu nurkowi pokazało, że już może skończyć dekompresję, a drugi ma dwadzieścia pięć minut deco do końca. No i co? Cały zespół czeka, aż koledze się skończy czas deko. Zdarzyło mi się to ze sto razy.

Praktycznie nie ma na horyzoncie żadnego wynalazku, który by to przyspieszył. Najbliższe wynalazki, które są na horyzoncie to są coraz lepsze skutery, obudowy do aparatów. Pewnie pojawi się coś takiego jak podwodne Wi-Fi. Będziemy mogli się łączyć ze sobą, przekazywać informacje. Rozwinie się prawdopodobnie nawigacja, ale wszystkie te wynalazki nie poprawią czasu nurkowania. Będzie lepszy komfort. My jako Santi staramy się, żeby nurek nie tyle przetrwał trzy godziny nurkowania, ile żeby nurkował w komfortowych warunkach. To nie spowoduje jednak, że zamiast trzech godzin dekompresji zrobimy półtorej godziny.

Zmieńmy troszkę temat. Wciągasz rodzinę pod wodę, czy raczej zniechęcasz?

Wiesz, co, moja żona raz w życiu zanurkowała i to kompletnie bez mojego udziału czy nawet świadomości. Byliśmy w Turcji na wczasach, na wczasach nienurkowych. W związku z tym, że zaraz obok była baza nurkowa to wykupiliśmy sobie jeden dzień nurkowy. Moja żona siedziała sobie na statku i się opalała, ja zanurkowałem z instruktorem. Nie miałem ze sobą żadnego sprzętu, nic, po prostu w ramach wakacji zanurkowałem. Instruktor prawie mnie tam za rękę trzymał – nie miałem żadnych uprawnień ze sobą. Byłem traktowany jak takie trochę intro a w tym czasie kiedy nurkowałem na piętnastu metrach, drugi instruktor mówi do mojej żony „a spróbuj jak już tu jesteś”. I moja żona zanurkowała wtedy pierwszy raz w życiu.

Jestem mężem, który odradza nurkowanie, bo ja naprawdę mam świadomość, jakie to jest niebezpieczne hobby. To brzmi może mało marketingowo, ale naprawdę im starszy jestem tym mniej ciągnąłbym moją rodzinę w ten sport. Mój syn skończył OWD mając osiemnaście lat, zrobiliśmy parę nurkowań gdzieś tam w ciepłych wodach. Nie zachęcałem go do nurkowania – ma teraz dwadzieścia sześć lat – z dwóch powodów. Po pierwsze: jako ojciec miałem świadomość, że miałby problem, bo zawsze krążyłby po śladach ojca. Nie chciałbym rywalizować z moim synem w nurkowaniu. Po drugie: chciałbym, żeby szedł swoją drogą. Szczęście było takie, że Kacper bardzo mocno wciągnął się w windsurfing. Jest bardzo dobrym surferem, windsurferem, kitesurferem i ma swoją pasję związaną z wodą. Tworzy w tej chwili markę Unda, która ubiera windsurferów i surferów na zimne wody, więc propaguje te sporty na zimnych wodach bałtyckich. Ma swoją ścieżkę i ja jestem z tym przeszczęśliwy, bo współpracuję a nie rywalizuję ze swoim synem (o to, kto jest lepszym nurkiem, na przykład). Poza tym nie wiem czy zniósłbym świadomość, że mój syn pojechał do jaskini, wszedł dwa kilometry w głąb, tam jeszcze się przeciskał w jakiejś restrykcji, bo sam wiem, jakie to jest trudne. Moi rodzice nie mieli świadomości, jakiego rodzaju nurkowanie ja uprawiam, bo by chyba umarli ze strachu. Rodzic będzie zawsze rodzicem. Choćby nie wiem jaki był pewny sprzętu i umiejętności to wolę, żeby mój syn nie nurkował. Wiem, co to jest i ty wiesz ile osób już odeszło wśród naszych znajomych.

No właśnie, a propos tej odpowiedzialności, którą wspomniałeś. Tak to trzeba ująć, że biorąc się za poważniejsze projekty nurkowe, jakieś rekordy – to są dość świeże historie jakichś tam dalszych czy bliższych znajomych, którzy wykonują głębsze nurkowania. Niektórzy postanawiają bić rekordy świata a mają rodziny. Dla mnie to jest kwestia odpowiedzialności, że stawiając sobie ambitne cele musimy pamiętać, że ktoś na nas czeka w domu. Byłoby to z naszej strony strasznym egoizmem nie myśleć o tych ludziach. Nie myślimy o tym, że możemy nie wrócić do domu i zostawić ich z tym wszystkim, nie? Masz takie przemyślenia? Zwłaszcza w odniesieniu do tych znajomych, którzy gdzieś już niestety zostali pod wodą.

Po pierwsze, mam tego świadomość i od początku jak Santi zaistniało, pierwszego dnia założyliśmy, że nie wspieramy żadnych rekordów. Żadnych: głębokości, długości, itd. Ja mam takie powiedzenie, że głębokie nurkowanie przy linie jest jak całowanie lwa w tyłek. Ryzyko wielkie a przyjemność taka sobie i trzymam się tego hasła. Ja oczywiście też przechodziłem takie rzeczy, że zszedłem na siedemdziesiąt metrów na powietrzu, te emocje, że mi się udało. Ale im starszy jestem, tym bardziej widzę, jakie to jest bezsensowne. Czyli na konferencję Baltictech nigdy nie zaprosiliśmy żadnego rekordzisty. Statystyki mówią, że śmiertelność przy biciu rekordów wynosi między dziesięć a dwadzieścia procent. Czy ty sobie wyobrażasz, że ryzykujesz życie tylko po to by zobaczyć jakąś cyfrę na komputerze? Ryzykujesz, że na dziesięć nurkowań jedna lub dwie osoby nie wychodzą z takiego nurkowania. To jest rosyjska ruletka po prostu. Kretyństwo kompletne, żeby ryzykować tylko po to. Nic z tego nie mamy, bo gdybyśmy chociaż z tego się dowiadywali jak organizm reaguje na pewne sprawy, żeby to poszerzało wiedzę. Jednak ci ludzie przekraczają pewne bariery, granice, które nie dają nam wielu informacji. Jak ci ludzie giną, nie wiemy nawet, jakiego rodzaju stosowali mieszanki. Stosunek więc korzyści do zagrożenia jest tak „wielki”, że kretyństwem jest dla mnie robienie nurkowania rekordowego w jakikolwiek sposób.

Po drugie, nurkowanie głębokie jest chyba jedynym sportem na świecie, w którym pięćdziesięciolatek może być lepszy od dwudziestolatka. Myślę, że przyznasz mi rację, że często nurkowie, którzy mają pięćdziesiąt lat są lepsi od dwudziestolatków, dlatego, że nurkuje się głową. Kiedy ktoś mi zada pytanie, co takiego jest w nurkowaniu na sto metrów, że tutaj najważniejsze jest nurkowanie głową, ja daję taki przykład:

Jeżeli położysz belkę na asfalcie i ja ci każę przejść od jednego końca tej belki do drugiego końca to zrobisz to z uśmiechem na twarzy, bez najmniejszego problemu. Jeśli tą samą belkę położymy między dwoma wieżowcami, na wysokości stu metrów i każę ci przejść, to jeśli nie masz już podobnego doświadczenia to się skichasz ze strachu i nie zrobisz tego, albo spadniesz.

Mniej więcej taka jest różnica pomiędzy nurkowaniem na pięć metrów i na sto metrów. Masz te same czynności, masz często ten sam sprzęt (w przypadku rebreathera), tylko twoja psychika musi być naprawdę na uwięzi, żebyś tą belkę między jednym a drugim końcem przeszedł bez stresu.

Ja w swoim życiu robiłem parę nurkowań głębokich. Wiem jak trzeba emocje trzymać na wodzy i wiem, że takich rzeczy nie da się zrobić, że dwudziestolatek robi kurs w czerwcu, a na przykład w maju następnego roku robi nurkowania na sto metrów. Technicznie i fizycznie zrobi to bez najmniejszego problemu, ale psychika może nie wytrzymać i wiele takich wypadków znam. Kiedy emocje wygrywają, człowiek nie wytrzymuje. Uwierz mi, jest coś takiego w nauce jak nieopanowany atak lęku, o tym się kompletnie nie mówi, ale ja znam dwa czy trzy przypadki śmierci, które zostały ogólną przyczyną śmierci, ale ja wiem, co się stało, bo sam przeżyłem, nurkując na Florydzie, nieopanowany atak lęku. W sytuacji, kiedy wszystko idzie dobrze, wszystko jest ok i nagle dociera do ciebie taki strach, że masz ochotę wydrapać otwór w suficie, w jaskini, bo jesteś po prostu przerażony. I dopóki wiesz o tym jak z t ego wybrnąć to sobie poradzisz, ale jak masz za sobą tylko pół roku nurkowań to sobie nie poradzisz. Po prostu twoja psychika tego nie wytrzyma. Tak samo jest ze skokami spadochronowymi, tak samo jest z alpinizmem, ze wszystkim. Stąd wiele wypadków, które się wydarzyło w ostatnich czasach, jest właśnie efektem pójścia na skróty. To jest straszna rzecz, mam wiele żalu do instruktorów, że nie walą w bęben i nie mówią tego. To jest złe po prostu. Dziewięćdziesiąt dziewięć procent wypadków można było uniknąć, gdyby było w tym wszystkim więcej rozsądku. Są oczywiście wypadki typu awaria sprzętu, które się wydarzyły dobrym nurkom – bez tego czynnika paniki, ale niestety część wypadków wynika z chodzenia na skróty.

Kto więc twoim zdaniem jest „zwycięzcą” w nurkowaniu?

Ja staram się wytłumaczyć ludziom, że nurkowanie to nie jest skok wzwyż, ani skok w dal. Jeśli skaczesz wzwyż to twój wynik świadczy o twojej formie i o tym, czy jesteś lepszy, czy gorszy od innych. W nurkowaniu kto z nas jest lepszy, a kto gorszy? Nie masz rankingu, który ci wyznaczy twoją dyspozycję. To, że ktoś zrobi nurkowanie przy linie na dwieście metrów, a drugi sobie pływa w jeziorze na piętnastu metrach, to nie znaczy, że jeden jest lepszy, a drugi gorszy. A jak ci powiem, kto jest zwycięzcą w nurkowaniu, zwycięzcą jest ten, co przeżywa frajdę, tak zwany „flow”, czyli dobrze się czuje w nurkowaniu bez udowadniania niczego. I o to powinniśmy wszyscy walczyć i zawsze będę powtarzał, że jeśli dobrze się czujesz na pięciu metrach w jeziorku to pływaj w tym jeziorku, nie musisz iść na drugi dzień od razu na sto metrów, na Bałtyk. Oczywiście, jeśli minie rok, dwa i będzie cię tam ciągnęło, to rób to, ale zwycięzcą w nurkowaniu jest ten, co się czuje „flow”, czuje radość z nurkowania.

Mi się zdarza pływać w jeziorze na pięciu metrach i się z tym czuję dobrze, bo jest w tym tak fantastyczne uczucie nieważkości, uczucie bezpieczeństwa. Jeśli nurkujesz w takich warunkach, gdzie jest jeszcze słońce, piaseczek to jest to naturalnie przyjemne uczucie. Jeśli nurkujesz w jaskini, ciemnej, brudnej to się czujesz źle, sprawia ci to przyjemność, że przełamujesz bariery, to oczywiście, tylko te bariery trzeba przełamywać w pewnej proporcji. Jeśli się czujesz dobrze na sześćdziesięciu metrach to zrób nurkowanie na siedemdziesiąt, a nie na sto dwadzieścia. Nie idź za szybko.

Wydaje mi się, że to jest coś w naszym narodzie, że mamy taką zadrę, nie wiem, potrzebę udowadniania. Mamy na tym polu dość szczególne parcie by pokazać innym jak bardzo dobrymi jesteśmy nurkami, jak świetnie nam wszystko wychodzi. Możesz się ze mną zgodzić lub nie, ale mamy tą niestety tendencję do ulegania wypadkom właśnie ze względu na potrzebę udowadniania sobie i innym jak jesteśmy świetni.

Myślę, że tak. Był kiedyś taki żart, w Egipcie ginie rocznie stu nurków, gwiazdka, nie dotyczy Rosjan. Przyjeżdżali Rosjanie i mówili do instruktora: wczoraj zacząłem nurkować, ale chcę mieć na komputerze stówę, czy zejdziesz ze mną? Naprawdę Rosjanie w Egipcie, a byłem w nim po raz pierwszy w dwa tysiące pierwszym roku, ginęli jak muchy i tego się po prostu specjalnie nie podawało w statystykach. Niestety, my mamy czasem taką wschodnią naturę, według mnie, nie szanujemy swojego życia. Ludzie z zachodniej Europy chyba troszeczkę bardziej szanują swoje życie, to jest trochę jak z wypadkami na ulicach – w Szwecji rocznie ginie około dwustu osób, w Polsce ginie pięć tysięcy. Oczywiście, jest różnica proporcji w ruchu na ulicach, ale ta liczba pokazuje, jak mało szanujemy swoje życie. To się tak samo przekłada na nurkowanie. My jako Baltictech od początku podkreślamy, że nurkowanie to jest bardzo trudny sport, szanuj swoje życie i nigdy w życiu, a uwierz mi, mieliśmy taką chęć, ale nie nawiązaliśmy współpracy z żadnym rekordzistą. Sebastian (Marczewski) chciał byśmy wsparli jego projekt, ja próbowałem mu wybić z głowy pomysł na to nurkowanie. Skończyło się niestety jak skończyło. To była przykra rzecz, bo chciałem się pierwszy raz pomylić. Mówiłem mu „stary, jeśli będziesz szedł tą drogą, za rok cię nie będzie” i jak się dowiedziałem, że nie żyje, zrobiło mi się bardzo przykro, że miałem rację. Śmierć Sebastiana jest podręcznikowym przykładem, że to jest zła droga. Szkoda życia na to, żeby tylko pokazać innym, że możemy zanurkować na dwieście metrów.

Zejdźmy z ciężkich tematów. Wszyscy wiemy, że Tomek Stachura to nurek wrakowy, wielbiciel Bałtyku. Jest taki Tomek Stachura, który leci do Egiptu oglądać urocze rybki na pięciu metrach i rafy okrążać?

No oczywiście, ja kocham nurkowanie w każdej postaci, ja się w basenie cieszę nurkowaniem. Wiesz, jeśli wskoczysz do basenu, a woda jest przejrzysta, czujesz się jak ptak. To jest frajda. Ja biorąc udział w Demo Daysach gdzieś na polskich jeziorach, zawsze staram się mieć sprzęt i zanurkować, żeby zobaczyć jak dany akwen wygląda. Mam swoją łódkę, którą pływamy z rodziną a nie tylko nurkujemy, zawsze na tej łódce mam, piankę i sprzęt ABC. Jak sobie rzucimy kotwicę pod Jastarnią czy pod Helem, na dwóch metrach głębokości, moja rodzina się opala, a ja biorę sprzęt i pływam wokół łódki. A to wyczyszczę na przykład śrubę, a to zanurkuję bez celu i mam z tego taką radość, że nie masz pojęcia, bo ja kocham nurkowanie i czy to jest sto metrów na Bałtyku, czy na dwóch metrach w jeziorze, to jest to dalej nurkowanie. Mam z tego zawsze frajdę i staram się nurkować płyciutko jeśli to jest możliwe i na bezdechu też. Po pierwsze, ja to lubię, po drugie, to jest taka retrospekcja, tak zaczynałem.

WRAKI

Istotą twojej pasji w nurkowaniu są wraki. Jednak nie tylko jesteś podwodnym turystą, ty ich poszukujesz, odkrywasz. Żeby tego mało było, ty jeszcze starasz się popularyzować tą dziedzinę nurkowania i angażujesz się w procesy by „otwierać” wraki, które są obecnie objęte zakazem nurkowania. Mało ci tych wraków, które już teraz można odwiedzać i fotografować?

Nie ma większej frajdy niż nurkowanie na dziewiczym wraku. Ja miałem tą szansę od życia, że nurkowałem wielokrotnie na dziewiczych wrakach. Wyobraź sobie, że nawet tydzień temu na Zatoce Puckiej miałem sygnał od rybaków, że na dwóch metrach głębokości coś leży  i znalazłem drewniane resztki wraku. Nurkowanie na bezdechu na dwóch metrach i nurkujesz na czymś, na czym jeszcze nikt nie był. Dotykasz drewnianego wraku, który ma jakieś nadpalone elementy, widzisz kotwicę, odkrywasz historię, dotykasz czegoś, na czym jeszcze nikt nie był i dotykasz historii. To jest takie przeniesienie się w czasie. Być może jesteś pierwszą żywą istotą, która ten wrak widzi, a to jest nurkowanie na dwóch metrach. Wyobraź sobie, co przeżywasz, kiedy wchodzisz do wraku na sześćdziesięciu metrach gdzie od siedemdziesięciu pięciu lat, od zakończenia wojny, nikogo nie było. Wchodzisz i widzisz szeroko rozrzucony sprzęt, buty, kości, lornetkę i takie rzeczy. To jest coś niesamowitego. Na pewno przeżywałeś to uczucie w dzieciństwie, że chciałeś przenieść się w czasie i zobaczyć, nie wiem, jak Warszawa wygląda w okresie międzywojennym i być uczestnikiem tamtego życia a tu, na wraku poniekąd masz taką możliwość. Schodzisz na wrak i widzisz elementy życia sprzed dwustu, trzystu, czy tak jak na „Marsie”, czterystu sześćdziesięciu lat to jest to coś nieprawdopodobnego. Nurkowanie na wraku, na którym przed tobą było pięć tysięcy nurków, no nie jest aż tak emocjonujące. Jest bardzo przyjemne, ale nie tak emocjonujące. Stąd wraków nigdy dosyć i my jako Baltictech odkrywamy tych wraków całą masę. Wyobraź sobie, że mamy wypłynąć i mamy do wyboru: bardzo ciekawy wrak, na którym byliśmy już pięć razy, albo mamy nowy wrak, na którym jeszcze nikt z nas nie był, ale nie wiemy czy to nie jest tylko kawał metalu albo drewna i to wszystko. Zawsze jako grupa głosujemy i nurkujemy na tym nowym wraku. Często schodzimy a to się okazuje, że to jest dekiel od kontenera na przykład, albo kupa kamieni. To jest ryzyko, ale emocje, jakie towarzyszące schodzeniu na wrak dziewiczy są sto razy większe niż na wrak już znany i odwiedzany. Idąc dalej, dlaczego zostawić emocje tylko dla siebie? Uważam, że zamykanie wraków dla nurków jest jakąś głupotą kompletną. Zamknięcie „Georga Buchnera” to była jakaś kompletna paranoja. To był tak zwany dowód w sprawie, która się już dawno zakończyła a Izba Morska nie była skora do odwołania zakazu. W przypadku tego wraku bardzo się narobiliśmy jako Baltictech, bo był bajzel w robocie papierkowej. Wszyscy byli za tym by go „otworzyć”, ale nikt nie chciał tej ostatniej decyzji podjąć. Izba Morska mówiła: my nie mamy z tym nic wspólnego, ten wrak nie jest nam potrzebny. Urząd Morski mówił, że Izba Morska go zamknęła i ona musi go otworzyć. I takimi przepychankami – uwierz mi, że ja byłem w Urzędzie Morskim z naszym prawnikiem Maciejem chyba z piętnaście razy – na temat Buchnera. To było naprawdę wychodzone, mieliśmy nawet zaświadczenie z Władysławowa, że udostępnienie tego wraku podniesie atrakcyjność miasta i tak dalej. Wszyscy byli co do tego przekonani. W tej chwili jest miło, kiedy odpalam Facebooka i widzę, że na Buchnerze co tydzień nurkują ludzie, bo to jest fantastyczny wrak. Bardzo bezpieczny, ale już na tyle trudny, że trzeba mieć troszeczkę umiejętności i doświadczenia by na nim zanurkować.

To prawda. Pociągnijmy temat zamykania wraków. Skąd się w ogóle wzięła koncepcja, że nagle są zamykane jakieś wraki? Powód – mogiła zbiorowa, ale umówmy się, znamy wraki, na których regularnie nurkujemy, na których też zginęli ludzie, ale ta liczba staje się elementem decydującym ? „A tutaj mamy Heweliusza, tutaj tylko zginęło dziesięć – piętnaście osób, a na Gustloffie, czy Steubenie zginęło strasznie dużo ludzi, to te wraki zamknijmy.” O co tutaj chodzi? Dlaczego pojawiają się takie mechanizmy?

To jest bardzo fajna i ciekawa sprawa. Wydaje mi się, że parę lat temu podchodziłem do sprawy jak ty. My pochodzimy ze świata zdroworozsądkowego a decyzje o zamknięciu czy otwarciu podejmują urzędnicy. Świat urzędniczy kieruje się innymi priorytetami. Dla urzędnika tak zwany święty spokój jest najważniejszy. I teraz, otwierając, zamykając – podejmując jakąkolwiek decyzję urzędnik naraża się na krytykę. A na pewno nigdy nie zostanie pochwalony, jak podejmie dobrą decyzję – bo to zostanie odebrane jako coś normalnego. Urzędnicy więc nie podejmują żadnej decyzji, gdzie jest jakieś ryzyko. Nie mówię tu o wrakach, mówię ogólnie o Polsce i pewnie o całym świecie. Ty jak prowadzisz swój biznes, podejmujesz decyzję w sekundę i to jest właśnie plus biznesu, gdzie jest właściciel, bo decyzja podejmowana jest natychmiast. W urzędzie decyzja jest podejmowana w ostateczności, kiedy przyciśniesz urzędnika do ściany i on już nie ma wyjścia. Poniekąd ich rozumiem, bo poznałem paru urzędników bliżej. Po co on ma narażać tyłek skoro po drugiej stronie jest tylko ryzyko. A jak podejmie dobrą decyzję to nikt go nawet nie pochwali. Łatwiej jest więc nie podjąć decyzji. Wracając do wraków, mamy trzy wraki: Gustloff, Steuben i Goya. Szczerze mówiąc, dla wszystkich najlepiej jakby tych wraków w ogóle nie było. Nie znam – poza nurkami – osób, które interesują się w sposób pozytywny tymi wrakami. Teraz musisz na to spojrzeć w ten sposób. Masz niemiecki, co by tu nie mówić, nazistowski wrak, który został zatopiony przez siły radzieckie. Nie do końca jest jasne, czy było to przestępstwo, bo zatopiono statek szpitalny. Oczywiście dobrze wiemy, że nie był to statek szpitalny, ale są kontrowersje, czy decyzję podjęto mając co do tego pewność. I statek zatopiony na naszych wodach, choć to też nie jest do końca jasne, bo to jest tak zwana strefa ekonomiczna E.E.Z.. Brzydko mówiąc, wrzód na tyłku dla każdej ze stron. Niemcy nie chcą o tych statkach gadać, bo to przypomina ich niechlubną historię, Rosjanie też nie do końca-  bo to śmierdzi polityką, a Polacy mają tylko problem, bo statek zatonął w naszej strefie E.E.Z. więc trzeba coś z nim zrobić, więc dla świętego spokoju wrak został zamknięty. Temat zamieciony pod dywan. Paradoks polega na tym, że Polska nie do końca ma prawo zamknąć ten wrak. Wiele osób pyta, dlaczego my jako Baltictech w dwa tysiące dziewiętnastym roku mogliśmy tam zanurkować a inni nie. Właśnie dlatego, że bardzo głęboko zbadaliśmy kwestie prawne tej sprawy. Wyobraź sobie, że zakaz nurkowania na Gustloffie został wydany w dwa tysiące trzecim roku. Nie ma żadnej przesłanki, dlaczego został wydany. Legenda mówi, że to ambasada niemiecka zwróciła się do nas, że to jest grób i tak dalej. Guzik prawda. Nie ma żadnego pisma, że Niemcy nas o to poprosili. Nikt nas o to nie poprosił. Urząd Morski zamknął te wraki czasowo, w dwa tysiące trzecim roku. Mało tego, zamknął te wraki dla jakiejkolwiek aktywności w pobliżu: wędkarstwie, rybołówstwie i nurkowaniu.

Wielokrotnie kładliśmy Urzędowi Morskiemu nasze propozycje współpracy. Przecież nurkowie są najlepszym okiem i uchem urzędników. Od czterech lat nie doprowadziliśmy do spotkania. My prosimy o zorganizowanie spotkania, na którym będzie Urząd Morski, Biuro Hydrografii Marynarki Wojennej, Narodowe Muzeum Morskie i my jako Baltictech, przedstawiciele nurków. Od czterech lat nic. Urzędnicy wiedzą, że na tym spotkaniu będą się musieli do czegoś zobowiązać. Gorący kartofel, nikt nie chce go dotknąć. Poza nurkami, nikogo te wraki nie interesują.

Wyjaśnij mi od strony formalnej, szukacie nowych wraków jako Baltictech. Czy nowo odkryte wraki przechodzą jakąś procedurę weryfikacyjną, że jakiś urzędnik zamyka daną nową pozycję?

Musimy to odwrócić. Nie ma czegoś takiego jak „zamknięty wrak”. Jest lista wraków udostępnionych do nurkowania. Myśląc dalej tymi kategoriami, wszystkie pozostałe są niedostępne dla nurków. My jako Baltictech działamy w taki sposób, że jak znajdziemy jakiś nowy wrak za pomocą mulitbeamu to występujemy do Urzędu Morskiego o zgodę na nurkowanie, którą z reguły dostajemy bez najmniejszego problemu. Podajemy pozycję, robimy sprawozdanie z nurkowania i ten wrak jest zaznaczony przez Urząd Morski i Narodowe Muzeum Morskie jako obiekt na mapie. I to koniec. Na tym nasza rola się kończy. Udostępnienie tego wraku dla nurków to jest robota teoretycznie bardzo prosta, ale w praktyce, jeżeli nie będziemy kopać tego tematu co dwa, trzy miesiące to ten wrak nigdy nie wejdzie na listę. Urzędnicy idą tym torem myślenia: „dobra, ja dopuszczę ten wrak do nurkowania, a za dwa miesiące utopi się tam nurek. I co? Pierwszy ja będę poproszony o wyjaśnienie, dlaczego udostępniłem, że mogłem nie udostępniać, nie byłoby problemu”. Teraz sobie wyobraź, że my odkryjemy dwadzieścia nowych wraków, wyślemy to pismo do urzędu, żeby te wraki udostępnili. Urząd się pyta „ale po co? Macie swoich sto wraków. Nie mało wam?”. Tak to działa. Jednak chcę powiedzieć, bo jadę tak tu na ten urząd, że jak ty namierzysz nowy wrak, dostanie zgody na wykonanie nurkowania nie jest wielkim problemem. Warunek jest taki, że musisz potem zrobić sprawozdanie z nurkowania, filmowo-zdjęciowe, z opisem. I wtedy to trafia na biurko konserwatora zabytków, z reguły, jeśli wrak jest rokujący, robią tam nurkowanie archeolodzy. Jeżeli nie jest to wrak ciekawy pod względem badań naukowych to uzyskanie zgody na dalsze nurkowania na nim nie stanowi problemu.

Czy Baltictech zamierza ogłosić kolejne wraki w najbliższym czasie, które będą udostępnione nurkom?

To jest nasza stała działalność. Oczywiście każdy z nas ma swoją pracę i teraz robienie tego to jest robota po pracy czy przed pracą, więc jest to czasochłonne. Ale ledwo rok temu zdążyliśmy otworzyć sześć czy osiem wraków, ale są dwie śmieszne rzeczy w tym wszystkim, tylko dwa wraki z tej liczby cieszą się popularnością wśród nurków. Łodzie nurkowe mają swoje ulubione wraki, gdzie wożą ludzi i które są wciąż powtarzane. A jest parę wraków bardzo ciekawych, które  są na tej liście, na które legalnie można zawieźć. Jest ten nasz radziecki torpedowiec, który na pięćdziesięciu metrach leży. I nikt tam nie jeździ. A to jest turbo ciekawy wrak z bardzo fajną historią. To jest taki torpedowiec, który wystrzeliwuje torpedę tylko na zakrętach. On nie mógł strzelić tej torpedy do przodu, więc podpływał pod niemiecką jednostkę i w trakcie zwrotu wylatywała z niego torpeda. Opisaliśmy go, zanurkowaliśmy na nim, ale nie słyszałem by jakakolwiek baza z Helu na niego pływała. Druga ciekawa anegdota, jaką ci opowiem: złożyliśmy zeszłego roku do urzędu listę wraków sugerowanych do otwarcia. Na tej liście było dwadzieścia pozycji to urząd odpowiedział w ten sposób: no dobra, to wy uważacie, a co sądzą inni nurkowie? My musimy się innych nurków spytać. I teraz opowiem ci autentyczną historię. Urząd Morski wyszukał w Internecie centra nurkowe w Polsce, wysłał dwadzieścia mejli pod tytułem: jesteśmy przeddzień poszerzenia listy o nowe wraki na Bałtyku. Czy wy sugerujecie, które wraki powinny być otwarte? Wysłał to do wszystkich znalezionych centrów, ja nawet wiem, jakich. Zgadnij ile odpowiedzi przyszło.

Jedna? Dwie?

Zero. Zero. Nie było żadnej odpowiedzi. Nawet nie było odpowiedzi „zajmiemy się tym jutro czy tak dalej”. Nikt nie odpowiedział na tego mejla. Co dla nas było o tyle dobre, że Urząd Morski potraktował Baltictech jako głos ludu, czyli już z nami rozmawia w sprawach nurkowych. To jest korzyść, ale smutne jest to, że inne centra się nie zaangażowały.

Zrobiliśmy petycję w sprawie otwarcia Frankena. Siedemset osób podpisało się pod tą petycją. Chwała im za to, ale nurków wrakowych jest kilkadziesiąt tysięcy w Polsce. My chcieliśmy pokazać siłę, petycja wylądowała na biurku dyrektora. Póki co nie otworzyliśmy go, pandemia nam w tym przeszkodziła. W kwietniu Marynarka Wojenna miała go przebadać, ale nie zdążyła z powodu koronawirusa, teraz COVID jest wytłumaczeniem każdego odroczenia.

Z twoich odkryć lub wizyt na wrakach jest jakiś twój ulubiony wrak, do którego szczególnie chętnie wracasz, albo miło wspominasz, jeżeli chodzi o wraki bałtyckie.

Na pewno Franken, bo to jest taki wrak, gdzie się uczyliśmy wszyscy nurkowań technicznych. I gdzie możesz nurkować ze sto razy i zawsze są emocje, bo zawsze jest coś nowego. Ten wrak jest taki, nie wiem jak to powiedzieć, niezdobyty. Jesteś na nim, ale wiesz, że jesteś tam gościem i wiesz, że Franken, gdyby chciał, to by cię zjadł tam w pięć minut (śmiech). Ja z resztą dwie najtrudniejsze przygody nurkowe przeżyłem właśnie na Frankenie, więc mam dla niego wielki respekt. Drugi wrak, do którego bardzo tęsknię, był dla mnie najważniejszy, to jest Sea Horse w Szwecji. To było moje pierwsze poważne nurkowanie, w dwa tysiące dziewiątym roku. Na stu pięciu metrach leży drewniany wrak, zachowany jak nowy praktycznie. Z różnych plotek wiem, że jest teraz trochę zniszczony przez sieci i już nie jest tak piękny, ale jak my byliśmy na nim wtedy to wrak miał sterczące maszty. Na gnieździe bocianim, które było dwadzieścia metrów nad głównym wrakiem robiliśmy pierwszego deep stopa. To jest wrak, na którym mi się marzy jeszcze zanurkować. Może mi się uda.

A propos marzeń i celów życiowych, muszę ci teraz wyznać, że zabiłeś jedno z moich marzeń. Na jednym z wykładów opowiedziałeś o Britannicu, podałeś to jako przykład, że można udostępniać wraki – masowe mogiły do nurkowania w sposób regulowany. Jednak tutaj głównym ogranicznikiem jest duża głębokość (100m) i cena nurkowania. Usłyszałem tą kwotę i zrobiło mi się słabo. To jest jedno z moich marzeń, by zanurkować na Britannicu, czy ty masz obrane za cele jakieś inne, niebałtyckie wraki, żeby je zobaczyć?

Kuba, szukając Orła odkryliśmy około dwustu wraków na Morzu Północnym. Na żadnym z nich nie zanurkowaliśmy, więc wiesz jak się z tym czujemy. Na statku jest ekipa nurkowa, napływamy nad wrak, sprawdzamy multibeamem, co to jest. Wyobraźnia nam podpowiada, że to może jest „Drewniak”, albo jakiś kuter, albo okręt wojenny i jedziemy dalej, bo nie ma czasu. Trzeba szukać, szukać, szukać. Moim marzeniem jest wrócić na Morze Północne i te najciekawsze wraki zbadać. Mam je wszystkie wynotowane. Mam ich obrazy z multibeamu. Po drugie, wraków w Bałtyku jest tyle, że naszego życia nie starczy. Cały czas mam listę pełną wraków do odkrycia. Jak napisałem książkę „Droga Śmierci” to z Tomkiem Zwarą, który pomagał mi pisać książkę, zrobiliśmy taką listę. Tomek wybrał najciekawsze statki, które brały udział w operacji Hannibal a do dzisiaj nie są znalezione. Ich jest pięć i są to bardzo ciekawe historycznie jednostki. Chociażby te pięć wraków trzeba koniecznie odkryć. Szykuje się mała sensacja tego roku, bo być może udało nam się namierzyć jedną z nich.

Jest historia pancernika „Lutzof”, który według legendy został zatopiony na Zatoce Gdańskiej i leży na stu ośmiu metrach, tak więc w zasięgu naszych możliwości logistycznych. Mógłbym ci tu wymieniać, wymieniać i wymieniać. Tych wraków jest coraz więcej, ale z drugiej strony mam świadomość, że żyjemy w czasach nurkowego El Dorado, bo prawdopodobnie za pięćdziesiąt lat, żeby móc zanurkować na dziewiczym wraku trzeba będzie zejść na pięćset metrów. Wszystkie wraki do stu metrów raczej zostaną znalezione i sprawdzone w tym okresie.

My nawet widzimy, że mamy dość mocno spenetrowane pozycje na północ od Łeby. Tam, żeby znaleźć coś, co wystaje metr, dwa z dna, jest raczej mało prawdopodobne. To, co my znajdujemy to są płaskie, drewniane wraki, które tylko i wyłącznie multibeam. Echosonda ich nie widzi, bo ona tylko pokazuje w takim miejscu niewielki wzgórek a multibeam pokaże plamę na dnie. To też jest fajna sensacja, bo parę dni temu robiliśmy nurkowania na sześciu pozycjach, z czego cztery okazały się wrakami dość ciekawymi, których w życiu byśmy nie znaleźli, gdybyśmy nie dysponowali multibeamem. Podejrzewam, że jest też cała masa wraków, które są pod piaskiem i dla nas nurków są już kompletnie nieatrakcyjne.

O SANTI

Przejdźmy do Santi. Zaczęło się od uszycia ocieplaczy na swoje potrzeby i kolegów. To, w czym nurkowaliście, pozostawiało wiele do życzenia. A potem? W jakim momencie to się okazało, kiedy poczułeś, że zapowiada się z tego poważne przedsięwzięcie?

Pierwszy ocieplacz uszyłem dla siebie w dwa tysiące pierwszym roku, a pierwszy ocieplacz „komercyjny” to był rok dwa tysiące trzeci. I wtedy przekształciliśmy Santi Przedsiębiorstwo Wielobranżowe na firmę Santi spółka z o.o. Pod tą formą prawną funkcjonujemy do dzisiaj. Rozdzieliliśmy Santi Odzież Robocza od Santi – nazwijmy Diving, ale tego w nazwie nie ma. Odzieżą roboczą zajmuje się do dzisiaj moja żona i to z sukcesami. A w dwa tysiące trzecim roku powstała firma, która zaczęła szyć ocieplacze. Ja poczułem się napędzony sukcesem – sukcesem tutaj nazywam nie tylko sukces finansowy, ale rozpoznawalność – na przykład takie miłe chwile, że facet, o którym czytałeś w książkach, dzwoni do ciebie. Taki Rirchard Lundgren dzwoni do ciebie i mówi „Słuchaj, Tomek, uszyj mi ocieplacz. Twoje ocieplacze są najlepsze”. To bardzo fajne chwile, mile łechcą ego. To było bardzo fajne na początku. Zwłaszcza mi się podobało, że osoby, które znałem z książek, nagle stawały się moimi znajomymi. To mnie bardzo nakręcało do dalszego rozwoju. Postanowiliśmy zrobić swój skafander. Szczerze? Nie mieliśmy wiedzy jak bardzo poważne jest to wyzwanie wtedy. W dwa tysiące piątym roku zrobiliśmy pierwszy skafander dla mnie, co ciekawe, od początku te skafandry w miarę działały. Sekret polegał na tym, że zanim odpaliliśmy skafandry to uruchomiliśmy serwis skafandrów. Mając kontakt z centrami nurkowymi zaczęliśmy naprawiać ich skafandry. To nam dało dość dużą wiedzę o słabych punktach dotychczasowych konstrukcji. Serwis działał prawie rok. Nauczyliśmy się klejenia, uszczelniania. Wtedy się bardzo mocno trzymałem ze Sławkiem Paćko z Techniki Podwodnej. On mi też dużo pomagał swoją wiedzą. Technika miała doświadczenie w dystrybucji Ursuita. Pokazywał mi jak skafandry działają i tak dalej. Nie mieliśmy świadomości, że za parę lat będziemy taką jakby konkurencją dla siebie. Że będziemy porównywalni z Ursuitem, wtedy wpatrywaliśmy się we wszystkie te firmy jak w święty obrazek. I w dwa tysiące szóstym roku, w imieniny Krzysztofa i Kuby czyli dwudziestego piątego lipca wypuściliśmy pierwszy skafander – Santi numer jeden. No i się zaczęło. Były różne sytuacje, były śmieszne momenty. Mamy coś takiego w polskiej naturze, że cieszy nas czyjaś porażka. Były więc okazje, że się z nas śmieli, bo coś się nam nie udało (śmiech), ale nas to nakręcało do dalszego rozwoju. Bardzo mocno pomogli mi zagraniczni koledzy – tacy jak Lundgren, Jarod z Halcyona. Cała masa dużych nazwisk, którzy wierzyli w Santi. Pojawiliśmy się w idealnym momencie, kiedy na rynku nie było dobrych ciepłych ocieplaczy, ale były dość dobre skafandry. Ocieplacze weszły więc mocno na rynek a skafandry –  już nie tak łatwo, więc się musieliśmy z tym przebijać. Powolutku zaczęło nam to iść i w pewnym momencie zaczęto w nas wierzyć. I poszło. Santi jest dzieckiem sukcesu Internetu. My na początku nie wydaliśmy złotówki na reklamę. Na forach nurkowych, bo Facebook jeszcze nie funkcjonował, ludzie zaczęli pisać: „jak nie chcesz, żeby ci tyłek zmarzł to napisz do Santi, oni ci zrobią BZ400”. To spowodowało, że Santi stało się szybko znane we Wrocławiu i tak samo w Kanadzie, Internet nie ma granic. Ludzie pisząc na forach anglojęzycznych dzielili się opiniami, że to bardzo dobry ocieplacz i to ruszyło.

Jak już zaczęło iść to ja sobie pomyślałem „ta nazwa jest taka sobie”. Zarejestrowałem nazwę DIVIN, zarejestrowałem domenę „divin.com”, ale już przychodziły do mnie mejle, to się wydarzyło w ciągu jednego tygodnia. Zarejestrowałem w poniedziałek, a do czwartku miałem pięć zamówień z Norwegii. Na hasło „Santi”. Już było za późno. Ludzie zaczęli pisać w Internecie „Santi Poland” i „Diving” i to poszło. A ja z tą domeną zostałem (śmiech)! Jak Himilsbach z tym angielskim.

Bogu dzięki, bo teraz na rynku dominują nazwy typu „Aqua Dive”, „Extreme Dive” i człowiek musi sobie przypomnieć, co to za firma. A nazwy nieoczywiste, nie kojarzące się bezpośrednio, bardzo łatwo wpadają w ucho.

W sumie już prawie zdążyłeś mi odpowiedzieć na kolejne pytanie. Jednak dopytam cię, co w sumie spowodowało, że Santi z tej lokalnej marki stała się międzynarodową, rozpoznawalną. Jak nastąpił przełom?

Po pierwsze, autentyzm. Ja będąc nurkiem wkładałem w to serce. Opowiem ci taką historię, jak już Santi było na rynku to przyszedł do mnie kolega, który lata na paralotni. Powiedział „Słuchaj, tak szyjesz te ocieplacze, uszyj kombinezon dla paralotniarza”. Siadłem z nim, on mi kombinezon narysował, ja ten kombinezon uszyłem. Uszyliśmy w sumie trzy kombinezony. Przyszli paralotniarze, ubrali się w nie. Z takimi kwaśnymi minami powiedzieli „No tak… nie działa to”, bo ja nigdy nie byłem paralotniarzem, rozumiesz, nie wiedziałem, o co chodzi. Szyjąc skafander Santi ja nie musiałem z krawcem kombinować jakiego rozmiaru jest kieszeń, jak wygląda patka, bo ja sam ich używałem. Jak przyjrzysz się skafandrowi Santi to na patce kieszeni jest takie zgrubienie. Zgrubienie powoduje, że w grubej rękawicy czujesz, że to jest patka. Miałem taką przygodę na Frankenie wiele lat temu, że chciałem otworzyć patkę, próbowałem wyjąć kołowrotek a trzymałem całą kieszeń i się z nią szarpałem. Nie mogłem zmarzniętymi palcami w grubej rękawicy wyczuć co jest co. Po powrocie do firmy, na drugi dzień wprowadziliśmy takie zgrubienie na patce. I tak się rozwija produkt kreowany przez pasjonatów. Nurkowie zakładając skafander Santi wiedzą, że jest on szyty przez nurków, a nie przez biznesmenów, którzy postanowili stworzyć skafandry. No i Internet nam bardzo pomógł. To były lata darmowej reklamy. Wystarczyło tylko dobrze pisać o firmie i już to wszyscy podchwytywali. Nurkowie lubią się pochwalić czymś nowym, nietypowym. Bardzo często na nurkowisku było tak „A słuchaj, jest taka firma w Polsce. Oni to robią. Weź do nich zadzwoń, oni ci zrobią”.  I to się rozeszło – marketing szeptany. Poszło jak burza. Ja to się śmiałem, że wiem, gdzie Richard Lundgren robi kursy GUE, bo jak w Japonii to zaraz mieliśmy zapytania z Japonii. Jak był w Korei, to z Korei.

No właśnie, jesteś nurkowym projektantem, kreatorem mody. Wypada być ubranym w rzeczy Santi. Te rzeczy podobają się ludziom, też od strony wizualnej właśnie. Jak się ty widzisz, jako tego, który ma swój wkład w przemysł nurkowy, jeżeli chodzi o rolę marki w świecie.

Nie ja jestem od oceniania siebie. Jestem dumny z tego, że wprowadzamy nowy kolor w Ladies First a duże marki wprowadzają na przykład komputer w tym samym dokładnie kolorze. Produkują skrzydła, pierścienie w tym samym kolorze. To pokazuje, że kreujemy pewne rzeczy. To jest bardzo przyjemne. Jak już kreować modę w After Dive to przekonało mnie już to, że jak widzisz żeglarzy – są pięknie ubrani na jachtach. Jak widzisz alpinistów to mają jakiś klucz w swoim ubiorze. A widzisz nurków (śmiech) to oni mają często okropnie rozciągnięte dresy. Ewentualnie spodnie-bojówki, wojskowe i tak dalej. Mnie to strasznie zawsze smuciło, dlaczego nurkowie nie mają swojej mody, bo jedyną rozpoznawalną rzeczą jest czapka czerwona i to wszystko. Zaczęliśmy więc od czerwonej czapki, potem czarnej i tak ruszyło. Zaczęliśmy wprowadzać pewną modę. Dumny jestem nieprawdopodobnie jak gdzieś widzę, że ludzie chcą to nosić. Często jest tak, że jak przyjeżdżam na nurkowisko to jestem w szoku jak dużo osób ubiera się na nurkowanie w ciuchy Santi. Nawet mając skafandry innych marek mają nasze bluzy. To jest gigantyczna forma zapłaty, że ja przychodzę na nurkowanie, widzę ludzi w Santi i rozpiera mnie duma. Nie będę tego ukrywał.

Skupiliście się na skafandrach, na dodatkach do skafandrów, a czy chodzi ci po głowie, czy może marzysz o tym, że za jakiś czas zobaczymy komputer z logiem Santi, albo skrzydło z logiem Santi?

Nie, od razu ci odpowiem – nie. To jest świadoma strategia rozwoju firmy, która, mam nadzieję, się nie zmieni. Postanowiliśmy wiele lat temu, że Santi jest firmą, która produkuje ubiór. Czyli After Dive, ocieplacze i skafandry. Wszystko wokół. Wychodzę z założenia, że jeśli kupujesz Mercedesa to nie kupujesz opon Mercedesa tylko opony najlepszego producenta opon. Chociaż gdyby Mercedes wypuścił opony, wiele osób pewnie nie zauważyłoby tego i jeździłoby na tych oponach (chwila zawahania) Chociaż może? Nie wiem. Nie jesteś pierwszą osobą, która o to pyta. Mało tego, nasi dealerzy mówią, że wzięliby czterysta automatów z logiem Santi. Dlaczego więc nie pójść do firmy na Taiwanie, klepnąć czterysta automatów z logiem, ale wydaje mi się, że byłoby to nieuczciwe. Miałem wiele razy propozycje, żeby zrobić płetwy, maskę i tak dalej. Ludzie nie są głupi, może parę osób to kupi, ale parę osób powie „po co mam kupować znaną maskę innej firmy tylko dlatego, że ma logo Santi”. To wolę robić tysiąc t-shirtów, jeśli ktoś chce coś mieć z logiem Santi to proszę bardzo, niech kupi sobie t-shirt. Jest to dla mnie uczciwsze. Ale idąc dalej, jednak nie kończymy, pewnie wiesz, że jesteśmy udziałowcem Halcyona, więc tworzymy też grupę z nimi. Powstał Avatar w tej chwili i mamy w zanadrzu kolejne pomysły, ale one nie będą rozwijane pod marką Santi. Santi zostanie ekspertem od skafandrów, ocieplaczy i ogrzewania.

To może mokre skafandry. Pianki?

Niewykluczone, ale pewnie nie będzie to pod marką Santi. Będzie to Santi Group, czy coś w tym stylu, ale tak jak robimy z Avatarem. Jest Avatar – wtajemniczeni wiedzą, że stoi za tym Santi. Na pewno będą inne produkty, ja mam pięćdziesiąt pięć lat i jeszcze parę rzeczy chcę zrobić w życiu. Nie spoczywam na laurach. Nie wiem, może za trzy lata mi się zmieni, a może będzie nowy właściciel i wtedy zacznie produkować skrzydła z logo Santi. To jest biznes. Ja wiem, że sprzedałbym tych skrzydeł „full”. Tylko mi frajdę sprawia już bardziej tworzenie nowych rzeczy niż zarabianie kolejnej kasy. Z resztą to nie jest nowość, od początku nie kierowałem się chęcią zysku. Kierowałem się satysfakcją z tworzenia nowych rzeczy. Byłbym nieuczciwy, jeśli na starość zacząłbym tylko trzepać kasę. Po co? Nie mam takich powodów. Czas jest najważniejszy. Jakbym zajął się trzepaniem kasy nie miałbym czasu na nurkowanie. To trochę byłoby słabe.

Avatar – konsekwentna ścieżka, którą obrałeś, czy nagła potrzeba wynikająca z rynku?

Jak to mówią Amerykanie: „Both”. My cały czas się rozwijamy, dostajemy od producentów tkaniny do testowania. Byłoby jednak kretyństwem, gdybyśmy co miesiąc wypuszczali nowy skafander, bo ludzie by zwariowali. Byłoby zamieszanie na rynku. Od zawsze marzyliśmy o lekkim skafandrze. Pamiętasz, Posejdon robił kiedyś takie specyficzne skafandry, potem były jakieś inne. Ciężkie, niezniszczalne – to Eques też robił. W miarę podwyższania umiejętności nurków, skafandry zaczęły robić się lżejsze. Jako nurkowie mamy takie umiejętności, że nie dotykamy teraz wraków, nie dotykamy niczego w jaskiniach. Skafandry są coraz cieńsze. Wypuściliśmy skafander E.Motion, który naszym zdaniem był już bardzo lekki i już lżejszego nie będzie, ale cały czas testowaliśmy nowe materiały. Pojawił się materiał trzy lata temu, z Japonii, który był na początku używany do produkcji skafandrów dla kajakarzy. My go przetestowaliśmy w skafandrze nurkowym. Ja byłem bardzo, bardzo sceptyczny, bo poprzednie materiały, które testowaliśmy i które według producenta były idealne, oddychające, buzowały jak jacuzzi jak robiliśmy testy tych skafandrów. A tu nagle pojawił się materiał, idealny dla nas, z tej linii kajakowej, ale nadający się do nurkowania, który po pierwszych testach sprawdził się znakomicie. Wyprodukowaliśmy dziesięć skafandrów testowych. Jeszcze nie było nazwy wtedy. Rozdaliśmy je naszym nurkom testerom, którzy są instruktorami, którzy wchodzą do wody po trzysta razy i robią w nich masę nurkowań. Sam wiesz jak to jest, sam jesteś instruktorem. Skafandry się niszczą wtedy najbardziej. Instruktorzy są dla nas idealnymi testerami. Ja byłbym fatalnym przykładem, bo wchodzę do wody na trzy godziny i wiszę głównie na dekompresji i wychodzę. A instruktor chodzi w tym skafandrze, ma go przewieszonego, siada, wchodzi, niby też był trzy godziny, ale milion razy go jeszcze zdjął i założył, więc demoluje go jeszcze bardziej niż nurek techniczny. Wyobraź sobie, że po roku testów żaden z tych skafandrów nie zniszczył się co nam dało ogromne pole do myślenia: co dalej. No i w tym momencie powstała dyskusja, mamy prawdopodobnie przełomowy skafander i  czy robimy go pod metką Santi jako kolejny skafander, czy robimy nową strategię biznesową. Stwierdziliśmy, że stworzymy tak zwaną markę walczącą. Można iść dwoma ścieżkami: wycenić go na dwa tysiące euro, nazwać go najlepszym skafandrem nurkowym na świecie i tłuc kasę lub pobawić się trochę strategią nową i próbować różne kierunki. To też sprawia ci przyjemność, bo można powiedzieć, że Santi weszło na rynek to jest to tak zwany fart, ale jeśli wprowadzisz drugą markę na rynek i ci się to uda to znaczy, że jednak znasz się na robocie. Ja pływam od dwóch lat w Avatarze, mam swój skafander – uszyty pod siebie trochę. Mogę pokazywać to jako przykład, że skafander jest niezawodny. Nie cioram go może tak mocno, ale po dwóch latach ten skafander nie nosi nawet śladów zużycia. Tak fenomenalny jest ten materiał a jest lekki jak sztormiak cieniutki, żeglarski. To jest coś nowego. Projekt Avatar jest troszeczkę zmianą filozofii w nurkowaniu. Jak ja miałem szesnaście lat, bycie nurkiem to była deklaracja na całe życie. Zostajesz nurkiem i poświęcasz się tej pasji na sto procent. Teraz jest tak, że ludzie lecą do Turcji i są paralotniarzami, wracają – kupują sobie najlepszy rower i są triathlonistami. Jadą na narty, są snowboardzistami. A potem są nurkami. Żeby być najlepszym w tym wszystkim musisz mieć najlepszy sprzęt: musisz mieć najlepszy rower triathlonowy, musisz mieć narty curvingowe i musisz mieć skafander, który pozwala  ci zanurkować bez problemu. Mogę ci śmiało powiedzieć, że jeżeli nowicjusz wejdzie w Avatara, po trzech – czterech nurkach jest ekspertem od nurkowania w suchym skafandrze. Ten skafander jest tak łatwy. Avatar jest taką filozofią, mam nadzieję, że są to prorocze słowa, jak narty curvingowe w narciarstwie. Ja od dziecka interesuję się narciarstwem i żeby Christianie wykręcić trzeba było dwa tygodnie być na kursie i nauczyć się przyklęknąć, potem przypiąłem narty curvingowe i „O Boże, umiem jeździć, umiem skręcać”! Tak samo jest z Avatarem. Zakładasz skafander, wierz mi, Kuba, byłem świadkiem, na kursach nad jeziorem chłopak przymierzył E.Lite’a, wszedł do wody – to był jego pierwszy nurek w suchym skafandrze, a miał za sobą tylko tygodniowe OWD. Wyszedł i mówi „ja pierdzielę, ale to ciężkie”. Ja mówię „no to przymierz Avatara”. No i wyszedł po nurku i miał tak roześmianą twarz. Było mu cieplutko, suchutko a nie miał żadnych ograniczeń i czuł się lekko jak w pianeczce. Więc Avatar – mam nadzieję, że będzie takim przełomem i dotrze do dwóch grup: do nurków aktywnych, którzy potraktują to jako drugi skafander, czyli „lecę do Chorwacji i biorę Avatara”.  A druga grupa docelowa to są początkujący nurkowie, którzy chcą być po trzech dniach  nurkami technicznie doskonałymi i w Avatarze będą mieli taką możliwość.

To bardzo ciekawe, co teraz powiedziałeś. Sam przeprowadzam sporo kursów nurkowania w suchym skafandrze i sam – z własnego doświadczenia – mówię ludziom, że z mojego punktu widzenia i tego jak obserwuję kolejne osoby próbujące suchego. To nigdy nie jest miłość od pierwszego wejrzenia. To jest zawsze trochę takie na początku małżeństwo z rozsądku a dopiero z czasem pojawia się radość.

To mam dla ciebie taką propozycję: taki trick – weź następnym razem dwa skafandry na kurs: E.Lite i Avatar. Najpierw daj facetowi E.Lite a potem Avatara i uwierz mi, że to zadziała.

Koniec części pierwszej.

Część II: o książce „Droga śmierci” i o poszukiwaniach Orła.